Mesleki kariyerine İngiltere’de devam eden Kıbrıslı Türkler’den biri olan bankacı Mete Feridun, Türk Lirası’nın değer kaynetmesinin nedenini “TL cinsinden yatırımların riskli hale gelmesi” olarak açıkladı. Feridun, KKTC’nin TL’nin değer kaybetmesi karşısında alabileceği önlemlerin çok sınırlı olduğuna da dikkati çekti.
Dr. Mete Feridun, vekibris.com’un sorularına şu yanıtları verdi:
Türk Lirasi yabancı paralar karşısında niye değer kaybediyor? Bu sık sık tekrarlanan bir olaya dönüştü. Nedenleri nedir?
TL’nin değer kaybetmesinin ve zaman zaman kurlarda dalgalanmalar yaşanmasının çeşitli ekonomik veya siyasi sebepleri olabilir. Temelde en büyük sebep, son yıllarda piyasalarla sürekli olarak inatlaşılması ve Türkiye’deki yatırım ikliminin yıllar içerisinde uluslararası yatırımcıları giderek daha fazla tedirgin etmesidir. Türkiye son 10 yılda, çeşitli siyasi ve ekonomik sebeplerle, giderek yabancı yatırımcılar açısından cazibesini yitirmiştir. Bu konuda fazla derin bir analize gerek dahi yoktur. Çevresindeki bütün ülkelerle -haklı veya haksız – çeşitli sorunlar yaşayan, içte birçok siyasi çalkantı ve tartışmaların sürekli gündemde olduğu, para ve mali politikaların doğru yönetilmediğine yönelik sürekli olarak olumsuz yorumların gündem geldiği bir ülkenin parasının mevcut küresel ekonomik konjonktürde değerini yitirmesi şaşırılacak bir gelişme değildir. Ancak, TL’nin özellikle son zamanlardaki değer kaybının nedenleri TL cinsinden reel faizlerin çok düşük hatta negatif olması, kurları koruma amacıyla sürdürülen döviz satış operasyonlarının sürdürülebilir olmaması, beklenen swap anlaşmalarının gerçekleşmemesi, ve Türkiye’nin kredi iflas takası (CDS) priminin oldukça yüksek olması, yani TL cinsinden yatırımların giderek çok daha riskli hale gelmesidir.
KKTC’nin bu tekrarlanan olaylardan etkilenmemesi için ne yapmak gerekiyor?
TL kullanıldığı sürece KKTC’nin bu gelişmelerden kendisini koruması mümkün değildir. Bakanlar Kurlu’nun gündemine gelmiş olduğu açıklanan ve hafta resmi olarak karara bağlanacağı söylenen sınırlı sayıda tedbirin pek fazla işe yaramayacağını tahmin etmek güç değildir. Açıkçası, böyle durumlarla her karşılaştığımız dönemde olduğu gibi birkaç göstermelik karar ve etkisi düşük kalacağı bilinmesine rağmen çok önemli kararlarmış gibi lanse edilmeye çalışılacak olan birkaç palyatif uygulama dışında yapılabilecek fazla birşey yoktur. Olması da mevcut koşullarda, yani TL kullanıldığı sürece, pek de mümkün değildir.
KKTC’de Euro kullanmak mümkün mü?
Bunun dünyada örnekleri mevcuttur. Örneğin, AB üyesi olmamalarına rağmen Andora, Kosova ve Karadağ de facto olarak euro kullanmaktadır. Bu ülkelerin AB ile bu konuda herhangi resmi bir anlaşmaları mevcut değildir. Öte yandan, yine AB üyesi olmayan Monako, San Marino ve Vatikan’ın ise AB ile yapmış oldukları anlaşmalar uyarınca banknot olmasa da sınırlı miktarda sadece madeni euro basmalarına izin verilmektedir. Yapılması gereken bu ve benzeri örneklerin teknik düzeyde kapsamlı bir şekilde incelenmesi, ve gerek Güney Kıbrıs, gerekse AB ile bu konularda hem siyasi hem de teknik düzeyde görüş alış-verişinde bulunulmasıdır. AB toprağı kabul edilen Kuzey Kıbrıs’ta euroya geçilmesine yönelik bir girişimde bulunulması hiç kuşkusuz AB’den de gerekli desteği görecektir. Ancak, elbette ki bu girişimin gerek Türkiye’de gerekse KKTC’de çeşitli kesimler tarafından farklı şekile yorumlanacağı, çeşitli tepkilere yol açacağı veya suistimal edileceği kesindir. Bu konuda içte ve dışta gündeme gelebilecek siyasi zorluklar, teknik düzeyde ortaya çıkabilecek potansiyel zorlukların çok ötesindedir. Bu nedenle öncelikle Türkiye yetkilileri ile görüşülmeli ve bu adımın siyasi değil ekonomik nedenlere dayandığı izah edilmelidir. Bu, son derece yüksek siyasi irade, cesaret, diplomatik ikna kabiliyeti ve dik duruş gerektiren bir konudur. Bana göre mevcut siyasi konjonktürde bu durum açıkçası pek olası görünmemektedir.
YARIN: KKTC’nin kendi parasını çıkarması ve en azından KKTC içinde bu parayı kullanabilmesi için hangi koşulların yerine gelmesi gerekiyor?