Avustralya’da Yeni Güney Galler (NSW) eyaletinde sağlık bakanlığı bünyesinde uzman olarak çalışan Kıbrıslı Türk Dr. Yalçın Oytam, KKTC’deki verilerin Kasım ayında Covid-19 vaka sayında patlama olabileceği uyarısında bulundu.

Dr. Oytam, Facebook hesabından yaptığı paylaşımda gerekli önlemlerin alınmaması halinde yaşanacak bu vaka artışı ile sağlık servislerinin başa çıkamayacağını ve ağır hastaların kaybedilebileceği uyarını yaptı.
Avustralya NSW Eyaleti Sağlık Bakanlığı Veri Bilimi Müdürü olarak örev yapan Dr Yalçın Oytam’ın paylaşımı şöyle:

Aşağıdaki grafik, 1 Temmuzdaki açılımdan sonraki Kuzey Kıbrıstaki Covid19 toplum içi yayılma (üreme) hızını gösterir. Kaynak, Sağlık Bakanlığı’nın açıkladığı günlük vaka sayılarıdır.

Şu anda, grafikten de görüleceği gibi, salgının yayılma hızı 1.4’e ulaşmıştır. Bu ne demektir? Ilk etapta her 7 ile 10 gün arası pozitif vaka sayısı %40 artış gösterecek demektir. Örnek verecek olursak, bu rakam Avustralya’nın Victoria eyaletinde görülen salgınla aynidir – Victoria eyaletinde iki aydan kısa bir zamanda günlük 10 civarında seyreden pozitif vakalar 800’e ulaşmış, ve Eyalet katı dolaşım yasakları uygulamak zorunda kalmıştır.

Eger salgının bu seyirde devam etmesine izin verirsek Kasım başında hastane genel koğuşlarında 150-250 hasta, ayrıyeten 30-50 hasta da yoğun bakımda olur. Yoğun bakıma giren hastaların %30-50’sinin dünya genelinde öldüğünü düşünürsek, ölümler bir kaç hafta içinde başlar ve artarak devam eder.

Yoğun bakım kapasitesinin darlığını hesaba katarsak, Kasım ayında veya daha da önce, kapasite sınırına ulaşılmış olur. Bakım yetersizliği ölüm olanlarını daha çok artırır – İtalya ve Fransa örneklerinde olduğu gibi.

ACİLEN YAPILMASI GEREKENLER

1. Son bir hafta içinde, hastalığın üreme hızı 0.4 ten 1.4 e fırlamıştır. Böylesine süratli artış, büyük ihtimalle toplum içinde (Kıbrıs’ta sürekli ikamet eden kişiler arasinda) yeterli test yapılmadığına işarettir. Toplam test sayısını, kaçı turistlere, kaçı toplum üyelerine yapıldığını belirtmeden açıklamak yeterli değildir. Sağlık bakanlığı yaptığı açıklamalarda, mutlaka Kıbrıs’ta sürekli ikamet eden kişilere yapılan günlük test sayısını toplamdan ayrı olarak açıklamalı ve bu sayının 500 den az olmamasına özen gösterilmelidir.

2. Buradaki veriler ışığında Bulaşıcı Hastalıklar Üst Komitesi tarafından açıklanan (45/2018) sayılı önlemler yetersiz kalabilir. Hastalığın gösterdiği çıkış karşısında, ve Yeni Zelanda’nın başarı tablosu örnek alınarak, Temmuz öncesi yapıldığı şekilde 14 günlük genel karantina uygulamak en isabetli karar olabilir.

DİĞER YARARLI UYGULAMALAR

3. Salgının yayılımında belirleyici unsur bilindiği gibi sosyal temastır. Sosyal teması somut olarak belirmelek, salgın öncesinden başlayarak akıllı telefon konum verileriyle mümkündür. NSW Eyaletinde yaptığımız çalışmanın bir benzeri olarak, salgın açısından tehlike arz etmeyecek sosyal temas düzeyini tespit etmek salgınla mücadelede çok büyük bir avantaj teşkil eder.
4. Bundan yararlanarak, şu andaki riski aştıktan sonra, hangi bölge veya sektörlerin, ekonomik getiri ve sağlık riski denklemi bazında en yararlı olacağını da belirler, açılımı en az sağlık riskiyle en çok ekonomik getiri elde ederek yapabiliriz.