Koronavirüs mücadelesi devam ediyor. Biz zaten eve kapanmıştık; kısmi sokağa çıkma yasağı ile biraz daha izole olduk.

Yeterince dinledik ve uyarıldık! Bu mücadeleye yapabileceğimiz en önemli katkının “evde kalmak” olduğu çok açık.Bu nedenle izolasyona devam ediyoruz.

Bu kapanma eskilere benzemiyor ama… Artık dijital gözlerimiz ve kulaklarımız var.Kapalı haldeyken bile görüyor ve duyoruz. Duyumsadıkça da düşünüyoruz!

DEVLETTEN BEKLENTİLER

Bu süreçte, üzerinde en fazla düşündüğüm şey değişmedi aslında: Devlet nedir; yurttaşlarına nasıl hizmet etmelidir?

Bir salgının etkisinde kaldığımız bu süreçte de gördük ki, devlet bütün yurttaşları için vazgeçilmez bir aygıttır. Vazgeçilmez saydığımız bu aygıtın her ihtiyacımızı karşılamaya yetmeyeceğini de gördük ama…Bırakın “her ihtiyacı” karşılamasını; son yıllarda yaşadığımız örnekler gibi bu salgın örneğinde de gördük ki, KKTC devleti en temel ihtiyaçlarımızı karşılamakta bileyetersiz kalıyor.

Kimimize göre yeterince vergi toplamadığı için böyledir. Kimimize göre olanakları bir avuç sermayedara peşkeş çektiği için… Kimimize göre gereksiz yere memur aldığı ve kaynaklarını partizanca çar-çur ettiği için…

KAYNAK YARATMA VE KULLANMA

Devletlerin başlıca geliri vergilerdir. Yaratılan her değerden devlete düşen bir pay olmalıdır… Ortak amaçlar için kullanılacak bir pay.Bu payı gereğinden yüksek tutarsanız, yaratıcılarını yaratılan değere yabancılaştırmış, üretmekten caydırmış olursunuz. KKTC’de yeterince vergi toplanmadığını söylemek için yaratılan miktara bakmak ve bunu toplanan vergi ile kıyaslamak; sonuçta da bunu, en azından bölge ülkelerindeki yatırımların getirileri ile karşılaştırmakgerekir.

Devletin topladığı vergileri ne yaptığı da önemlidir. Bunları, yaşadığımız örnekte olduğu gibi, ortak sorunlarımızı çözümlemek için kullanıyorsa,bunun ayırdında olan insanların vergiden kaçınması azalacak; vergi toplamak kolaylaşacaktır. Toplanan vergilerin çar-çur edildiği izlenimi güçlenirse vergi toplamak zorlaşacaktır.

KKTC’de toplanan vergiler, ne durumdadır? Oranlar gerçekten çok düşük mü? Toplanan vergiler, gerçekten ortak ihtiyaçlar için mi harcanıyor?

Tartışmamızı bu çerçeveye sığdırmak zorundayız. Hesap sorarken, bilmek ve sorgulamamızı bu bilgilere dayandırmak gerekir.

VERGİ ORANI VE HARCAMALAR

“Kim inanır” diyeceksiniz ama 2018 yılına göre GSMH’mız 16 milyar TL; toplam mahalli gelirimiz ise 5 milyar TL kadardır. %30’a kadar bir vergi toplama kapasitemiz vardır. OECD ortalaması %34.3 olduğuna göre biz de kötü değiliz demektir.Savunma ihtiyacı Türkiye tarafından karşılanan bir devlet olarak KKTC’ye yetmesi gereken bir miktar olmalıdır. Buna karşın iki yakamız bir araya gelmiyorsa, dönüp bir de harcamalarımıza bakmak gerekir.

Her şey ihtiyaçtır… Her şeyi devletten beklersek harcamaların sonu gelmez… Bu noktada “ortak ihtiyacımız olmayan” harcamalardan kaçınmak; ortak ihtiyaçlar için yapılması gereken harcamaları ise verimli bir şekilde yapmak gerekir.

ŞİMDİKİ İHTİYAÇLAR

Şimdi bir salgın krizi içinde yaşıyoruz. Harcama yapmak ihtiyacındayız ama paramız yok.Sadece para da değil üstelik… Bugün para bulsak bile alamayacağımız mal ve hizmetlere ihtiyaç duyuyoruz. Hazırlıklı olmalıydık ama değiliz!

Salgın riskine karşı daha yeterli sağlık ekipmanına; bu amaçla eğitilmiş daha fazla sağlık personeline; evlerimizde kapalı iken bize yardım eden, yardım ederken kendilerini koruyabilen elemanlara ve ekipmanlara; bu sürede kullanacağımız gıda ve para yedeklerine sahip olmayı isterdik. 

Bu sürede duracak ekonomiyi nasıl hazır halde tuttabileceğimizi konuşuyoruz. Bu sürede çalışanlara yapılacak yardımlara; gelecek aylarda ekonomiyi canlandırmak için kullanabileceğimiz fonlara -hazır para- ihtiyacımız vardır.

Bütün bunlar için daha fazla vergi toplamak mı; yoksa daha dikkatli harcama yapmak mı gerekliydi?

Bence ikincisi… 

Rakamlar gösteriyor ki, istesek de çok daha fazla vergi toplayamayız ve toplayamayacağız. Bu durumda harcamalarımızı çok daha dikkatli ve gerekli olan yerlere yapmak zorundayız.

ELEŞTİRİ VE BEKLENTİLER

Şimdi, hepimiz devletimizi sorguluyoruz…

Türkiye’den gelen 72 milyon TL, AB’nin yapacağını duyurduğu 5 milyon Euro’luk yardım; devletin bir süre önce borçlandığı 40 milyon TL neye yeter; bilmek zorundayız.

KKTC devletinin yıllık gelir ve gideri nedir? Bu gelirler nasıl elde ediliyor? KKTC’nin giderleri nelerdir? Bir aylık maaşlar toplamı ne kadardır? Bu sorulara kabaca da olsa yanıt verebilmemiz gerekir.

Bundan böyle bu tür sorgulamalarımızı çok daha bilinçli yapmalıyız: Neyimiz var ve ne için harcayacağız?

Şimdi hepimiz, ortak sorunlarımızı hatırladığımıza göre, artık bu ortak sorunlar için daha bilinçli harcamalar yapmak; bu harcamaların gerektirdiği kaynağı daha adil bir şekilde oluşturmak ve harcamak zorundayız.Yurttaş olabilmek ve devletten hak talep edebilmek bu demektir!Bundan sonra daha bilinçli yurttaşlar, başka bir deyişle daha bilinçli paydaşlar veya ortaklar olmak durumundayız.