Çevre Mühendisleri Odası, Merkezi İhale Komisyonu’nun 1 Eylül tarihinde Güngör Katı Atık Depolama tesisinin işletilmesini içeren KKTC Entegre Katı Atık Yönetimi Projesi “İşletme Hakkı Devri” yöntemi ile ihaleye çıktığını belirterek, “Şartnamenin ciddi eksiklikler ve boşluklar içerdiğini ve geçmiş ihalede belirtmiş oldukları hususların değerlendirmeye alınmadığını tespit ettiklerini” belirtti.

Oda, Para Kambiyo ve İnkişaf Sandığı İşleri Dairesi Müdürlüğünün MİK’te yayımladığı ihale şartnamelerine ve sonucunda oluşacak sözleşmeye imza koyacak yetkililere, bir dizi soru yönelterek, bu hususlarla ilgili açıklama yapmalarını talep etti.

Oda ayrıca, 1 Eylül’de ilan edilen ihalenin sonlanma tarihinin 10 Ekim olduğuna işaret ederek, “Bu kadar uzun soluklu bir sürecin ihalesi niye 40 gün gibi kısa sürede yangından mal kaçırır bir kararla ve kimsenin görüşüne gerek duyulmadan aceleye getirilmeye çalışılıyor?” diye sordu.

-“Ülkenin gelecek 30 yıllık katı atık politikasını belirleyecek bir ihalede, Odadan veya Odaya üye herhangi bir mühendisten görüş alınmadı”

Çevre Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu adına Oda Başkanı Sibel Paralik, tarafından, KKTC Entegre Katı Atık Yönetimi Güngör Düzenli Depolama Alanı ile ilgili “özelleştirme ihalesi” hakkında yapılan yazılı açıklamada, “Merkezi İhale Komisyonu’nun (MİK) 01.09.2022 tarihinde 272/2022 nolu ihale numarası ile Güngör Katı Atık Depolama tesisinin işletilmesini içeren KKTC Entegre Katı Atık Yönetimi Projesi ‘İşletme Hakkı Devri’ yöntemi ile ihaleye çıktığını öğrendiklerini” belirterek, şu ifadeleri kullandı:

“Daha önce nisan ayında çıkılan ve iptal edilerek tekrardan düzenlenen Para Kambiyo ve İnkişaf Sandığı İşleri Dairesi Müdürlüğünün MİK te yayınladığı ihale şartnamelerinin değerlendirmesi ve teknik destekte bulunma konusunda Çevre Mühendisleri Odası olarak birçok girişimde bulunduk, yazılı bildiri yayımladık. Buna rağmen çıkılan ihale şartnamesini incelediğimizde, şartnamenin ciddi eksiklikler ve boşluklar içerdiğini ve geçmiş ihalede belirtmiş olduğumuz hususların değerlendirmeye alınmadığını endişe ile tespit etmiş bulunuyoruz.”

Paralik, “Ülkenin gelecek 30 yıllık katı atık politikasını belirleyecek bir ihalede, konun direkt muhatapları olan KTMMOB Çevre Mühendisleri Odasından veya Odaya üye herhangi bir çevre mühendisinden şartname aşamasında, ihale sürecinde veya sonrasında oluşacak süreçlerde hiçbir görüş alınmaması, sürece dahil edilmemesi kabul edilemez” dedi.

-“ÇED sürecinin, ihale sürecine entegre edilmesi çok büyük önem arz etmektedir”

“Şartname dosyasında sistem teknolojileri, ayrıştırma, gaz üretimi, transfer istasyonları ve yapılacak iş kapsamı ve diğer teknik konularla ilgili hiçbir teknik standart, kıstas veya yükümlülük yazılmamıştır” diyen Sibel Paralik, “Buna ek olarak tehlikeli atık/tıbbi atıklarla ilgili Sağlık Bakanlığı onayı alınması gerekir. Ayrıca idare olarak Turizm ve Çevre Bakanlığı / Çevre Koruma Dairesinin lisans verme ve denetim yetkisinin vurgulanması gerekmektedir. Çevresel etki değerlendirme (ÇED) sürecinin, ihale sürecine entegre edilmesi çok büyük önem arz etmektedir. Teknolojisi belirlenmemiş veya kısıtlanmamış bu tesisin işletilmesi aşamasında oluşabilecek, felaket boyutuna varabilecek çevresel etkilerin ortadan kaldırılması için ÇED, gerekli önlemlerin alınması konusunda yatırımcıya yükümlülükler verilmesinin bir gereğidir, oldukça büyük önem arz etmektedir” dedi.

Oda, Para Kambiyo ve İnkişaf Sandığı İşleri Dairesi Müdürlüğünün MİK’te yayımladığı ihale şartnamelerine ve sonucunda oluşacak sözleşmeye imza koyacak yetkililerine bir dizi soru yönelterek bu hususlarda açıklama yapmalarını talep etti. Oda tarafından açıklama talep edilen hususlar şöyle:

“Şartnamenin teknoloji tanımı kısmında ‘teklif sahibinin seçtiği katı atıkların yeniden değerlendirilmesi ve değerlendirme tesislerinde geri kazanım ünitesine göre elektrik enerjisi üretimi ve/veya teknolojik gelişmelere göre kurulacak yeni sistemler ile diğer yenilenebilir enerji kaynaklarının değerlendirilerek elektrik enerjisi üretimine yönelik sistemleri’ ifadesine yer verilmiştir. Kurulacak teknolojinin sınırlarının belirlenmesi ve şartnamede belirtilmesi gerekmektedir.

Tesise hangi tür atıkların kabulü yapılacağı belirtilmemiştir. Şartnamede ‘II. sınıf katı atık düzenli depolama’ deniyor ama şartnamede herhangi bir düzenli depolama veya II. sınıf tanımı yapılmamıştır. Türkiye’deki mevzuata göre belediye atığının kastedildiği düşünülüyor.

İhale kapsamında taşınacak ve bertaraf edilecek atık türlerinin belirtilmesi gerekmektedir. 5.8. ‘evsel atık, gıda, bahçe atıkları, kağıt ve karton atıklarını teslim alıp işlemek ve/veya bertaraf etmek zorundadır.’ şeklinde belirtilmiştir. Güngör Katı Atık Depolama tesisinin de işletmeci kullanımlarında olacağı düşünülürse bu durumda mevcut durumda Güngör’e giden ve bu gruba girmeyen veya ayrı depolanması gereken tehlikeli atıklar ne olacak? Tehlikeli atıkların kabulü yapılacak mı? Açık bir şekilde belirtilmesi gerekmektedir.

İşletme sırasında kayıt tutma işleminden bahsedilmemektedir. Toplanan, bertaraf edilen atık türleri ve nasıl bertaraf edildiği bölgesel olarak miktarlarının raporlanıp Çevre Koruma Dairesi’ne raporlanması gerekmektedir.

‘Hafriyat, moloz vb. tüm inşaat atıkları, Entegre Katı Atık Yönetimi Projesi çevresinde idare tarafından gösterilen yere yüklenici şirket tarafından atılacaktır.’ İdare nereyi gösterecekse açık bir şekilde yazılmalıdır. Aksi takdirde ‘şirket tüm inşaat atıklarını istediği yere dökebilecektir’ sonucunu doğuracaktır.

Yapılan ihale süreci hangi fizibilite çalışmasına veya hangi bilimsel verilere göre yönetilmiştir? Kıbrıs’ta oluşacak katı atıktan biyobozunma ile üretilebilecek gaz yapılan tüm çalışmalarda maksimum 3-4 MW İken niye 15 MW’a kadar elektrik alım garantisi veriliyor. Kadar ibaresi nedeniyle belki 15 MW üretilmek zorunda değil ancak neden elde edilebilecek elektrik miktarının neredeyse 4 katı kadar?

Şartnamede hiçbir yasal mevzuattan bahsedilmiyor. Sözleşme kapsamında hangi yasal mevzuata uyulacak? Ülkemize yasal olarak atık ithali yasak ama bu şartnamede buna atıf yapılmadığı gibi herhangi bir sınırlandırma da yapılmıyor. Bu ihale kapsamında yurt dışından atık getirilmesi mümkün mü? Kısıtlanması gereken bir durumdur ve şartnamede ilgili yasal mevzuata atıfta bulunulması ve özelliklede vurgulanması şarttır.

0.13 $/kW hangi kriterlere göre hesaplandı? Birim fiyat belli ise ihaleye başvuracak firmalar neye göre değerlendirilecek ve seçilecek? Eğer biyobozunma dışında başka kaynaktan elektrik üretilip KIB-TEK’e satılırsa aynı fiyata mı satılacak? Şartnameye göre “şirket faaliyetlerini yürütmek için güneş enerjisi santrali kurabilir” maddesi var. Bu santralin kapasitesi maksimum kaç kW olacak? Bu santralden üretilen enerji de 0.13 $/kW tan KIB-TEK’e fatura edilebilecek mi? Eğer bu olursa Anayasa’nın eşitlik ilkesine göre hali hazırda evlerinde ve iş yerlerinde kurulu santralleri olan şahıs veya tüzel kişilerin de bu hakkı olacak mı?

Mevcut güneş enerjisi yatırımlarına mevcut şebekenin yetersiz kaldığı gerekçesi ile KIB-TEK güneş enerjisi yatırımlarını izinlendirme konusunda isteksiz ve caydırıcı uygulamalar yaparken, bu kadar büyük bir santralı şebekenin kaldıracağı ve şahıs ve tüzel kişiliklerin haklarının kısıtlanmayacağı garantisinin verilmesi şarttır.

Şartnamede, idarenin sorumlulukları arasında II. sınıf katı atıkların Katı Atık Transfer İstasyonuna veya Düzenli Depolama Sahasına getirilmesi taahhüt edilmektedir. Bu maddenin uygulanabilmesi ve projenin fizibilitesini doğrudan etkileyecek istenilen düzeyde katı atık transferinin gerçekleşmesi için bu konuda Belediyeler Değişiklik Yasasında da Odamızca iletilen ekleme ve değişikliklerin de yapılması şarttır. Aksi takdirde bu maddenin yasal yaptırımı olmayacaktır.

Şartnamede geri dönüşümün nasıl yapılacağı (hangi malzemelerin hangi yöntemler ile) veya oluşacak kompost ile ilgili hiçbir teknik şartname, standart vs. belirtilmemiştir. Bu ürünlerin kalite kontrolü ve satışı kimin tarafından hangi koşullarda yapılacaktır?

Şartnamede Sızıntı Suyu Arıtma Tesisi ile ilgili hiçbir deşarj parametresinden bahsedilmemiştir. Arıtılacak olan sızıntı suyunun deşarj kriterleri ne olacağı, nereye deşarj edileceği, atık çamurunun özellikleri vs.. gibi hiçbir teknik gereklilik veya standart belirtilmemiştir. Sızıntı suyunun arıtımının kontrolü kimin tarafından yapılacak ve hangi parametrelere veya standartlara göre yapılacaktır?

Düzenli depolama sahası ek lotların ve transfer istasyonlarının lokasyonları netleştirildikten sonra ihaleye çıkılması gerekirdi. Yer tayini ve yüklenicinin kullanımına verilmesi ihale şartnamesine göre idarenin sorumlulukları arasında olacak. Ülkemizde kamulaştırma işlerinin uzun zaman gerektirebileceği ve sıkıntılı bir süreç olabileceği bilinmektedir. Geçmişte birçok altyapı projesinin uygulamasını sekteye uğrattığı da bilinmektedir.

İhale ilan tarihi 01.09.2022 ve ihale sonlanma tarihi 10.10.2022’dir. Bu kadar kısa süre içerisinde bu kadar uzun vadeli ve kapsamlı bir işin ihalesinin hazırlanması mümkün değildir. 29 yıllık bir işletme süresi için istekli şirketlerin en az 2-3 ay gibi bir hazırlık yapması gerekir. Bu kadar uzun soluklu bir sürecin ihalesi niye 40 gün gibi kısa sürede yangından mal kaçırır bir kararla ve kimsenin görüşüne gerek duyulmadan aceleye getirilmeye çalışılıyor?”